Rouw op het (bedrijfs)dak!

Sla de krant open en er staat nieuws in over collectief ontslag. Organisaties & rouw, een onalledaags thema, maar in deze tijden wel degelijk nieuws van de dag. Want ontslag krijgen betekent rouwen; om een verloren baan, verloren ambities, verloren collega’s. En bovenal: rouwen om verloren zelfvertrouwen. Want het is een feit dat ontslagen worden een grote impact heeft.

Een baan hebben geeft identiteit. Beeld je eens in: een willekeurig feestje. Je stelt je voor aan de persoon die naast je staat (of zit). Na het uitwisselen van namen volgt al snel de vraag ‘Wat doe jij’ of ‘Waar werk je’? Ik heb van dichtbij meegemaakt dat het verre van fantastisch is dan te moeten zeggen dat je met een (goede?) afkoopregeling of door een faillissement weg bent bij je werkgever. Dat je je baan (die wellicht op je lijf geschreven was) kwijt bent. Dat is ‘gewoon’ heftig!

Ondanks het feit dat elk mens op een eigen manier rouwt, zijn er specifieke fasen in de rouwverwerking te onderscheiden. Dr. Elisabeth Kübler-Ross (www.kubler-ross.nl) onderscheidt 5 stadia van verdriet die samen een proces vormen waarin je leert leven met het verlies. Deze stadia zijn een waardevol kader om inzicht te krijgen in wat rouwen om een verloren baan voor mensen betekent.

• Stadium 1: Ontkenning. Verlamd zijn van schrik of wegzinken in een soort verdoving. Deze fase helpt om het verlies te ‘overleven’. Het is een natuurlijke manier om niet méér op je af te krijgen dan je aankunt.
• Stadium 2: Woede. Woede komt naar boven als iemand zich veilig genoeg voelt om zich te realiseren dat hij/zij gaat ‘overleven’ wat nog komen gaat. Onder woede zit pijn. Woede is kracht en kan ook een anker zijn dat houvast geeft in tijden van verlies.
• Stadium 3: Marchanderen. Iemand wil alles doen, als hij/zij maar niet te maken krijgt met het verlies. Deze fase gaat vaak gepaard met schuldgevoelens en met een scala aan beweringen die te beginnen met ‘als ik dan….’ of ‘stel dat ik…..’.
• Stadium 4: Depressie. Gevoelens van leegte, grote lusteloosheid en het verdriet raakt iemand op een dieper niveau. Het lijkt alsof de depressie nooit meer op zal houden. In een depressie gaat alles trager, wat iemand in staat stelt werkelijk de balans van verlies op te maken.
• Stadium 5: Aanvaarding. Het aanvaarden van de realiteit dat het verlies een feit is en erkennen dat de nieuwe realiteit ook de permanente realiteit is. De realiteit voelt niet prettig, maar wordt wel als realiteit gezien.

Niet iedereen die een baan verliest, beleeft alle bovenstaande stadia. Niet iedereen doorloopt deze in de beschreven volgorde en niet elk stadium duurt een bepaalde hoeveelheid tijd. Het is ook niet zo dat als je het ene stadium hebt gehad, je daar niet weer naar teruggeworpen kunt worden. Feit is: Verdriet heeft een functie, verdriet heelt. Rouwen is hard werken en elk mens doet dat op zijn eigen manier en zo lang als dat voor hem of haar nodig is. Wat vraagt dit van HR en leidinggevenden? Hoe kun je als organisatie met rouwen omgaan?

• Wees bewust van bovenstaande fasegewijze beweging. Probeer je voor te stellen wat het met het individu doet als hij de mededeling krijgt dat z’n baan komt te vervallen. Welke impact dat kan hebben, ook in het privéleven. Houd hier rekening mee bij het brengen van de boodschap (ook hier geldt: begin het gesprek meteen met het vertellen van het slechte nieuws).
• Geef mensen de ruimte om de verschillende stadia te ervaren. Verwacht niet van iemand in shock (de boodschap van ontslag is net uitgesproken) dat hij kan nadenken over loopbaanscenario’s. Hier is een aantal gesprekken en bovenal tijd voor nodig.
• Vraag de medewerker wat hij van de organisatie nodig heeft om het proces van baanverlies te kunnen door- en soms ook overleven. Blijf in contact. Een wekelijks gesprekje over hoe het gaat, de ruimte om boos te zijn, externe begeleiding; het zijn allemaal manieren om te faciliteren.

Rouw is de achterkant van liefde. Liefde van het individu voor het werk. Liefde voor de organisatie, haar waarden, collega’s. Laat als organisatie ook in moeilijke tijden je hart en je waarden zien. Realiseer je dat rouwen tijd vraagt. Geef mensen de ruimte om hun emoties te uiten. En ook…denk en handel preventief! Wacht niet met het werken aan individuele inzetbaarheid totdat het te laat is. Zorg ervoor dat mensen bij elk economisch tij weten wat hun talenten zijn, waar ze voor staan en waar hun hart ligt. Want mocht de toekomst tegenwind geven, dan heeft men in ieder geval passende bagage in de reistas om, al dan niet na een zwarte periode van rouw, een eigen kleurrijke koers te kiezen!